Bilimsel Yöntemin Genel ve Özel Aşamaları Nedir?

Bilim Felsefesine Giriş: Bilimsel Yöntemin Genel ve Özel Aşamaları Nedir? Ne Değildir?

Bilim, deneylerle ispatlanmış ve denenmiş, akla uygun olan bilgiler birikimidir.Bilim evrenin düzenini kuran gerçeklere ulaşmaktır; bilimsel problemlerle ilgili hipotezler, teoriler ve kanunlar dizisidir. Bilim; hipotezleri, teorileri geliştirmek için yapılan tarafsız gözlem, deney, araştırma ve incelemelerin tümünü kapsar. Bilim insanları, tüm bu çalışmaları belli bir sırayı takip ederek yaparlar. Bir planla, gözlem ve deneye dayanarak yapılan çalışmaların tümüne bilimsel yöntem denir. Bilimsel yöntem basamakları adı verilen bu aşamaları aşağıda önce kısaca ve daha alt sayfalarda da detaylıca açıklamalarıyla birlikte inceleyelim:

BİLİMSEL PROBLEMİN ANLAŞILMASI: Problem akla takılan cevabını bilmediğimiz sorudur. Herhangi bir olayın nasıl ve neden olduğunu mevcut bilgilerimizle açıklayamıyorsak bu olay bizim için bir problemdir. Problemin üzerinde iyi düşünülmüş olması gereklidir. İşte bilim insanı, tüm bu çalışmaları probleme cevap bulmak için yapar. Örnek problem: Kanser hastalığı nasıl oluşur?

BİLİMSEL GÖZLEMLERİN YAPILMASI: Bilim insanı probleme yönelik gözlemlerde bulunur. Bunu yaparken nitel ve nicel olmak üzere iki farklı gözlem metodundan yararlanır. Nitel gözlem, duyu organlarıyla yapılan gözlemlerdir. Bu tür gözlemlerde hem hata payı yüksektir hem de yapılan tespit kişiden kişiye farklılık gösterir. Öznellik hâkimdir. Örnek nitel gözlem: Tümör kitlesi dokunarak hissedilir. Nicel gözlem, daha objektif ve ölçü aletlerine dayalı olarak yapılan gözlemlerdir. Bu tür gözlemlerde yanılma payı daha düşüktür ve bilim insanı tarafından daha çok tercih edilir. Örnek nicel gözlem: Tümör kitlesinin çapı 3 cmdir. Burada bir ölçüm söz konusudur.

BİLİMSEL VERİLERİN TOPLANMASI: Veri problemle ilgili doğrulardır, gerçeklerdir. Gözlemler sonucunda veriler toplanır. Deneylerle kanıtlanmış bilimsel doğrulara gerçek denir. Probleme sunulan geçici çözüme hipotez denir. İyi bir hipotez şu özelliklere sahip olmalıdır: Toplanan tüm verilere uygun olmalıdır. Probleme uygun bir çözüm önermelidir. Deney ve gözlemlere açık olmalıdır. Tahminlerde bulunma Hipotez veya hipotezlere göre yapılan tahminlerdir.

BİLİMSEL HİPOTEZLERİN KURULMASI: Probleme sunulan geçici çözüme hipotez denir. İyi bir hipotez şu özelliklere sahip olmalıdır: Toplanan tüm verilere uygun olmalıdır. Probleme uygun bir çözüm önermelidir. Deney ve gözlemlere açık olmalıdır. Tahminlerde bulunma Hipotez veya hipotezlere göre yapılan tahminlerdir. Tümdengelim ve tümevarım yöntemleriyle gerçekleştirilir. Tümdengelim yönteminde bir ön bilgi kullanılarak sonuç elde edilir. Başka bir ifadeyle genel kapsamlı bir bilgiden daha az kapsamlı özel bir bilgiye varılmasıdır.

BİLİMSEL KONTROLLÜ DENEYLER: Yapılan tahminlerin geçerli olup olmadığını kontrollü deneylerle anlarız. Kontrollü deneylerde iki grup vardır. Birine kontrol grubu diğerine ise deney grubu denir. Her iki grupta da aynı deney yapılır. Araştırılan faktör, gruplar arasında farklı tutularak sonuca varılır. Deney sonuçları tahminleri doğrularsa gerçek veya teori olur. Aksi durumda yeni hipotez kurularak deneylere devam edilir.

BİLİMSEL DOĞRULARIN ELDE EDİLMESİ: Deneylerle kanıtlanmış bilimsel doğrulara gerçek denir. Deneyler sonucunda bazı gerçekler elde edilir. Bu gerçeklerin kurulan hipoteze uygun düşmesi önemlidir. Söz konusu olan hipotezle çelişiyorsa hipotez veya hipotezler değiştirilir, yeni bir hipotez elde edilir.

BİLİMSEL TEORİ OLUŞUMU: Tekrarlanan deneylerle doğruluğu tam olmayan ama kabul edilen hipotezlere teori denir. Teoriler değişebilir. Bilimde teorilerin önemi büyüktür. Tam açıklanamadıkları için sürekli olarak araştırılma eğilimi gösterirler. Bunun neticesinde daima yeni bilgiler elde edilir ve bilim sahası genişler. Bir dinamiklik söz konusudur.

BİLİMSEL KANUNLARIN YAPILMASI: Tüm bilim insanları tarafından kabul gören hipotez ve teorilere kanun denir. Kanunlar her yerde geçerli değildir. Örnek: Yer çekimi kanununun dünya yüzeyinde olup uzayda olmaması gibi.

KAYNAK: FELSEFE TARİHİ KİTABI